سیزدهمین سخنگو دولت

به گزارش پایگاه خبری، تحلیلی باز انتخابات، به نقل از ایسنا ، تا پیش از ۲۶ تیر ۹۷، طبقه هشتم ساختمان کوثر ریاست جمهوری تقریباً هر سه‌شنبه میزبان خبرنگاران رسانه‌های مختلف بود تا محمدباقر نوبخت به عنوان سخنگوی دولت پاسخگوی سوالات خبرنگاران و بازتاب‌دهنده نظرات، تصمیمات و اقدامات دولت حسن روحانی باشد. با بالا گرفتن انتقادات از نحوه عملکرد دولت دوازدهم و زمزمه‌های تغییر کابینه دوم روحانی، سرانجام این محمدباقر نوبخت بود که به عنوان یکی از اولین قربانیان وضع موجود از سمت خود کنار رفت. شامگاه سه‌شنبه ۹ مرداد، نوبخت در صفحه توئیتر خود از تغییر سخنگوی دولت دوازدهم با موافقت روحانی خبر داد. با این تصمیم رئیس‌جمهور، نوبخت در ریاست سازمان برنامه و بودجه ماند و قرار شد سخنگویی دولت را فرد دیگری بر عهده بگیرد. از آن روز تاکنون یعنی حدود ۱۰ ماه است که دولت سخنگو ندارد اما سرانجام با انتخاب علی ربیعی، رسانه‌ها و مردم باز می‌توانند مواضع دولت روحانی را این بار از زبان کسی که فعلاً سمت دیگری جز سخنگویی ندارد بشنوند.

درست دو روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار دولت موقت به نخست‌وزیری مهدی بازرگان، عباس امیرانتظام به عنوان معاون نخست‌وزیر، در ۲۴ بهمن ۱۳۵۷ سمت سخنگویی دولت موقت را هم عهده‌دار شد. البته پنج ماه بعد با منصوب شدن او به عنوان سفیر ایران در سوئد و اسکاندیناوی، سخنگویی دولت موقت به سید صادق طباطبایی سپرده شد. امیرانتظام به عنوان اولین سخنگوی دولت در جمهوری اسلامی سرنوشت خوبی پیدا نکرد و مدتی بعد به اتهام جاسوسی محاکمه شد و سال‌های زیادی از عمر خود را در زندان به سر برد. او در تیر ۱۳۹۷ بر اثر سکته قلبی درگذشت.

صادق طباطبایی خواهرزاده امام موسی صدر و برادر همسر سید احمد خمینی، به عنوان دومین سخنگوی دولت از تیر تا آبان ۱۳۵۸ این سمت را بر عهده داشت و همزمان معاون وزیر کشور و مسئول برگزاری همه‌پرسی جمهوری اسلامی هم بود. چهره زیبا و شیک‌پوشی وی هنوز هم در میان مسئولان ایرانی منحصر به فرد و خاص به حساب می‌آید. طباطبایی پس از چهار ماه سخنگویی به دلیل استعفای اعضای دولت موقت پس از تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان، از این سمت کنار رفت و دیگر هیچ سمت اجرایی در جمهوری اسلامی نپذیرفت. او سرانجام در اسفند ۱۳۹۳ در آلمان از دنیا رفت.

با روی کار آمدن دولت انتقالی که زیر نظر شورای انقلاب بود، حسن حبیبی که وزارت فرهنگ و آموزش عالی را بر عهده داشت از آبان ۱۳۵۸ عهده‌دار سخنگویی دولت هم شد. این سومین سخنگوی دولت هم سابقه حضور در نهضت آزادی ایران را داشت. او که از نویسندگان پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی بود در این دوران کاندیدای اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری هم شد اما نتوانست به موفقیتی در این زمینه دست یابد و پس از آن با شرکت در انتخابات مجلس به نمایندگی از طرف مردم تهران انتخاب شد و در تیر ۱۳۵۹ بعد از ۸ ماه، سخنگویی دولت را برای وکالت در مجلس ترک کرد. حبیبی پس از آن سمت‌هایی مثل وزارت دادگستری، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی و هیئت بازنگری قانون اساسی، عضویت به عنوان حقوقدان در شورای نگهبان، معاون اول رئیس‌جمهور و عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام را هم تجربه کرد و سرانجام در بهمن ۱۳۹۱ دار فانی را وداع گفت.

پس از برگزاری اولین انتخابات ریاست جمهوری، سید ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان اولین رئیس جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد و بعد از تنش‌های فراوان محمدعلی رجایی به نخست‌وزیری رسید. در دولت اول جمهوری اسلامیبهزاد نبوی از آذر ۱۳۵۹ به عنوان چهارمین سخنگوی دولت کار خود را آغاز کرد. بهزاد نبوی که از انقلابیون قدیمی به حساب می‌آمد و پیش از انقلاب سابقه طولانی مبارزه علیه رژیم پهلوی را داشت در جمهوری اسلامی دوران پرفراز و نشیبی را تجربه کرد. او همزمان با سخنگویی دولت، سمت وزیر مشاور در امور اجرایی نخست‌وزیر را هم بر عهده داشت. عمر ریاست جمهوری بنی‌صدر کوتاه بود و با تصویب عدم کفایت سیاسی او توسط مجلس از این سمت کنار رفت و پس از او محمدعلی رجایی به ریاست جمهوری رسید تا محمدجواد باهنر کابینه دوم را تشکیل دهد. در این دولت هم بهزاد نبوی همچنان سخنگوی دولت بود. اما در شهریور ۱۳۶۰ با انفجار دفتر نخست‌وزیری، رجایی و باهنر به شهادت رسیدند و دولت انتقالی به ریاست محمدرضا مهدوی‌کنی تشکیل شد. نبوی در این دولت هم سمت سخنگویی را بر عهده داشت. بدین ترتیب بهزاد نبوی در طول یک سال، سخنگویی سه دولت مختلف را عهده‌دار شد و پس از آن با ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و تشکیل دولت سوم به نخست‌وزیری میرحسین موسوی، نبوی در آذر ۱۳۶۰ از سخنگویی دولت کنار رفت و در خرداد ۱۳۶۱ به وزارت صنایع سنگین رسید. او همچنین در سال ۱۳۷۹ و در انتخابات مجلس ششم به عنوان نماینده مردم تهران انتخاب شد و پس از انتخابات جنجالی ۱۳۸۸ به عنوان یکی از حامیان سرسخت میرحسین موسوی به زندان رفت و تا سال ۱۳۹۳ در زندان بود و همچنان از نیروهای مرجع جریان اصلاح‌طلب به حساب می‌آید.

با روی کار آمدن دولت سوم در آبان ۱۳۶۰، میرحسین موسوی به نخست‌وزیری رسید و احمد توکلی در آذر همان سال به عنوان پنجمین سخنگوی دولت معرفی شد. او همزمان وزیر کار و امور اجتماعی هم بود و تا مرداد ۱۳۶۲ سخنگوی دولت باقی ماند اما به دلیل اختلاف نظر با نخست‌وزیر و برخی وزرا از دولت موسوی کناره‌گیری کرد. توکلی هم مانند نبوی از انقلابیون باسابقه ولی در جناح مقابل بود. او بعد از کنار رفتن از دولت روزنامه رسالت را به عنوان منتقد جدی دولت موسوی و هاشمی اداره کرد و در دو انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۷۲ و ۱۳۸۰ با هاشمی‌رفسنجانی و سید محمد خاتمی به رقابت پرداخت که توانست در هر کدام نزدیک به چهار میلیون رأی کسب کند هرچند برای رئیس‌جمهور شدن کافی نبود اما این رأی توکلی را به مهره قابل توجهی در جناح راست بدل کرد. وی سابقه چهار دوره نمایندگی مجلس را در دوره‌های اول، هفتم، هشتم و نهم در کارنامه دارد و اکنون عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

پس از کنار رفتن توکلی از سخنگویی دولت، از سال ۱۳۶۲ تا سال ۱۳۷۶ دولت‌های سوم و چهارم به نخست‌وزیری میرحسین موسوی و پنجم و ششم به ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی سخنگو نداشتند. البته در دولت اول هاشمی برای مدت کوتاهی حسن حبیبی به عنوان معاون اول رئیس‌جمهور پاسخگوی سوالات خبرنگاران بود ولی سخنگوی رسمی وجود نداشت.

با روی کار آمدن دولت هفتم به ریاست جمهوری سید محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶، بر مبنای ماده ۳ آئین‌نامه چگونگی تعیین و حدود وظایف سخنگوی هیئت دولت و تشکیل شورای اطلاع‌رسانی دولت مصوب هیئت وزیران در ۱۶ آذر ۱۳۷۶، به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی، چگونگی تعیین و حدود وظایف سخنگوی هیئت دولت به شرح زیر تصویب شد: «سخنگوی هیئت دولت که ریاست شورای اطلاع‌رسانی دولت را بر عهده دارد، با پیشنهاد رئیس‌جمهور و تصویب هیئت وزیران انتخاب می‌شود و ضمن هماهنگی و اخذ نظرات رئیس‌جمهور در کلیه موارد، عهده‌دار وظایف وزیر است: الف- اعلام مواضع، سیاست‌ها و خط‌مشی‌های هیئت دولت در خصوص مسائل و موضوعات داخلی و خارجی کشور به صورت مستمر، ب- اعلام تصمیم‌های هیئت دولت و تشریح مفاد و محتوای کلیه مصوبات، پ- پاسخگویی به سوال‌های مطبوعات و رسانه‌ها و انجام مصاحبه‌های رادیویی و تلویزیونی.»

با تصویب این آئین‌نامه سید عطاالله مهاجرانی در آذر ۱۳۷۶ به عنوان ششمین سخنگوی دولت معرفی شد. او همزمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را هم بر عهده داشت. مهاجرانی سه سال عهده‌دار این دو مسئولیت به صورت همزمان بود و سرانجام در آذر ۱۳۷۹ بعد از یک استیضاح ناموفق، به خاطر فشارهای وارده، از دولت هفتم کناره‌گیری کرد. او پس از آن سمت دولتی نگرفت و مدت کوتاهی هم در سال ۱۳۸۳ به خاطر مشکلات شخصی بازداشت شد. مهاجرانی اکنون در انگلستان زندگی می‌کند و از کارشناسان شبکه‌های فارسی زبان خارج از کشور است.

در دولت هشتم به ریاست جمهوری خاتمی، عبدالله رمضان‌زاده که دبیر هیئت دولت بود، به عنوان هفتمین سخنگوی دولت را انتخاب شد و از آذر ۱۳۸۰ پاسخگوی سوالات خبرنگاران و بازتاب‌دهنده دیدگاه‌ها و اخبار دولت بود. وی پیش از آن استاندار کردستان بود. رمضان‌زاده تا پایان دولت هشتم یعنی مرداد ۱۳۸۴ سخنگویی دولت را بر عهده داشت و پس از آن قائم‌مقام جبهه مشارکت ایران اسلامی شد. وی پس از انتخابات ۱۳۸۸، مدتی را در زندان به سر برد و اکنون از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب به حساب می‌آید.

انتخابات ریاست جمهوری نهم پای تیم محمود احمدی‌نژاد را به پاستور باز کرد و در مرداد ۱۳۸۴ غلامحسین الهام به عنوان هشتمین سخنگوی دولت انتخاب شد. او که به ابوالمشاغل دولت احمدی‌نژاد معروف بود همزمان عضو شورای نگهبان و رئیس دفتر رئیس‌جمهور بود و پس از آن به وزارت دادگستری رسید. الهام تمام چهار سال دولت اول احمدی‌نژاد سخنگوی دولت او بود و تا شهریور ۱۳۸۸ این سمت را بر عهده داشت.

دولت دهم به ریاست جمهوری احمدی‌نژاد در سخنگویی هم مثل بسیاری موارد دیگر عجایب فراوان داشت. در دولت دوم احمدی نژاد در دی ۱۳۸۸ سید شمس‌الدین حسینی وزیر اقتصاد به عنوان سخنگوی اقتصادی و محمدرضا رحیمیمعاون اول رئیس‌جمهور به عنوان سخنگوی سیاسی، نهمین و دهمین سخنگوهای دولت شدند. حسینی تا پایان دولت دهم یعنی مرداد ۱۳۹۲ سخنگوی اقتصادی دولت بود اما رحیمی در آبان ۱۳۹۱ جای خود را به غلامحسین الهامداد و او برای بار دوم و به عنوان یازدهمین سخنگوی دولت و البته سخنگوی سیاسی معرفی شد و تا پایان دولت عهده‌دار این سمت بود. سرنوشت این سه سخنگو تفاوت زیادی داشت. حسینی پس از پایان دولت احمدی‌نژاد بدون حاشیه کنار رفت اما رحیمی که سابقه سه دوره نمایندگی مجلس در دوره‌های دوم، سوم و چهارم، ریاست دیوان محاسبات کشور و استانداری کردستان را هم پیش از دولت احمدی‌نژاد در کارنامه داشت بعد از پایان دولت، به اتهام تخلفات در شرکت بیمه ایران به پنج سال زندان محکوم شد. غلامحسین الهام هم در حال حاضر دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران است.

پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ و با تشکیل دولت یازدهم، محمدباقر نوبختکه سمت معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را بر عهده داشت در شهریور ۱۳۹۲ به عنواندوازدهمین سخنگوی دولت معرفی شد. نوبخت به مدت ۴ سال و ۱۱ ماه در دولت‌های یازدهم و دوازدهم عهده‌دار این سمت بود که در نوع خود یک رکورد به حساب می‌آمد اما سرانجام برای تمرکز بیشتر بر سازمان برنامه در مرداد ۱۳۹۷ از سخنگویی دولت کنار رفت. او پیش از این نماینده ادوار سوم، چهارم، پنجم و ششم مجلس شورای اسلامی و معاون پژوهش‌های اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.

با کنار رفتن نوبخت، دولت دوازدهم نزدیک ۱۰ ماه سخنگو نداشت. روز یک‌شنبه ۲۵ شهریور ۱۳۹۷ یک منبع آگاه در دفتر رئیس‌جمهور در گفت‌وگو با ایسنا، عنوان کرد که علی ربیعی وزیر پیشین کار و علی حاجی‌میرزایی دبیر هیئت دولت به عنوان گزینه‌های اصلی سخنگویی دولت مطرح هستند و به زودی گزینه اصلی سخنگویی دولت از سوی دفتر رئیس‌جمهور اعلام می‌شود.

البته این به زودی چند ماه طول کشید تا اینکه روز چهارشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۸، محمود واعظی رئیس دفتر رئیس‌جمهور در حاشیه نشست هیئت دولت در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی درباره وضعیت انتخاب سخنگوی دولت تصریح کرد: آخر هفته سخنگوی منتخب با رئیس‌جمهور جلسه دارد و احتمالاً مورد نظر ریاست جمهور قرار می‌گیرد، ایشان فعلاً در حال ارائه برنامه هستند.

جمعه ۳ خرداد هم رئیس دفتر رئیس‌جمهور با اشاره به معرفی علی ربیعی به عنوان سخنگوی دولت در صفحه توئیتر خود اعلام کرد: مراحل نهایی کار و صدور حکم هم در هفته آتی انجام خواهد شد.

محمود واعظی در این زمینه نوشت: همان گونه که چهارشنبه در جمع خبرنگاران دولت گفتم، مراحل مقدماتی تعیین سخنگوی دولت انجام شد و روز پنج‌شنبه آقای دکتر ربیعی با رئیس جمهوری دیدار و برنامه خود را تقدیم ایشان کردند. ان‌شاءالله مراحل نهایی کار و صدور حکم ایشان هم در هفته آتی انجام خواهد شد.

با اعلام این خبر، سخنگوی سابق دولت روز شنبه ۴ خرداد با استقبال از انتخاب علی ربیعی به عنوان سخنگوی جدید دولت در توئیتی نوشت: ان‌شاءالله به زودی برادر عزیزم دکتر علی ربیعی که از دانشمندان حوزه ارتباطات انسانی است، وظیفه سنگین و طاقت‌فرسای سخنگویی دولت را بر عهده خواهند گرفت. این نخستین بار است که سخنگوی دولت تمام وقت به این وظیفه خواهد پرداخت و سمت دیگری در کابینه ندارد و لذا می‌تواند نقطه عطف و تحولی چشمگیر در این حوزه باشد، البته باید اعضای هیئت دولت نیز پشتیبانی و همکاری دو چندانی با سخنگوی جدید داشته باشند. برای ایشان آرزوی موفقیت دارم.

با انتخاب علی ربیعی به عنوان سیزدهمین سخنگوی دولت، این برای اولین بار است که یکی از اهالی ارتباطات و رسانه برای این سمت انتخاب می‌شود و باید در روزهای آتی، منتظر اولین نشست خبری سخنگوی جدید بود. ربیعی به عنوان وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، چهار بار در پنج سال مسئولیتش به مجالس نهم و دهم رفت (دو بار برای رأی اعتماد و دو بار برای جلسه استیضاح) و سرانجام بار چهارم در ۱۷ مرداد ۱۳۹۷ در جلسه جنجالی مجلس، با ۱۲۹ رأی موافق استیضاح و ۱۱۱ مخالف استیضاح و ۳ رأی ممتنع، حائز کسب اکثریت آرای مجلس نشد و از ادامه کار در دولت یازدهم بازماند. او طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ بارها از سوی نمایندگان مجالس نهم و دهم به‌دلیل نوع عملکردش در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مورد سوال قرار گرفت و در همین ارتباط در آذر سال ۱۳۹۳ از مجلس نهم کارت زرد گرفت. ربیعی ۲۲ اسفند ۱۳۹۶ از سوی نمایندگان مجلس مورد استیضاح قرار گرفت، اما پس از رأی‌گیری از نمایندگان، با ۱۲۴ رأی موافق، ۱۲۶ رأی مخالف و ۲ رأی ممتنع به‌عنوان وزیر کار ابقاء شد، اما پنج ماه بعد یعنی در ۱۷ مرداد ۱۳۹۷ در تلاشی ناموفق برای کسب رأی اعتماد از خانه ملت، ناکام ماند و در نهایت از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی خداحافظی کرد.

از آن روز تاکنون چند بار خبر سخنگویی این فعال سیاسی-اجتماعی و استاد ارتباطات اعلام شده اما به هر حال این ماجرا تا امروز به طول انجامید اما سرانجام در جلسه اواخر هفته گذشته با رئیس‌جمهور، حسن روحانی و علی ربیعی به توافق در این باره دست یافتند. ربیعی که برای اهالی رسانه چهره‌ای کاملاً شناخته شده بوده و روابط گسترده‌ای با خبرنگاران و روزنامه‌نگاران نسل‌های مختلف دارد، از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ ریاست مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی را بر عهده داشته است. نزدیکی به سید محمد خاتمی باعث شده بود که او حکم مشاور اجتماعی رئیس‌جمهور دوران اصلاحات را هم دریافت کند. عضو شورای سیاست‌گذاری مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری با حکم رئیس‌جمهور تا مرداد ۱۳۸۴ نیز از دیگر فعالیت‌های وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دوران اصلاحات است. این فعال سیاسی-اجتماعی ۶۳ ساله، بعد از دوم خرداد ۱۳۷۶ با نگارش کتاب "جامعه‌شناسی تحولات ارزشی" با تکیه بر رهیافت‌های علمی و نظرسنجی‌های معتبر، به سوال بسیاری از افراد که چه شد دوم خرداد ۷۶ اتفاق افتاد، پاسخ داد. "مطالعات امنیت ملی"، "پیرامون مسائل اجتماعی ایران" و "مدیریت ارتباطات/ ترجمه کتاب Mastering Communication Work" از دیگر تالیفات اوست. روزنامه‌نگاری و فعالیت رسانه‌ای، تدریس ارتباطات و جامعه‌شناسی و فعالیت در انجمن‌های علمی از دیگر فعالیت‌های این دکترای جامعه‌شناسی سیاسی و اقتصادی است.

با انتخاب ربیعی به سخنگویی دولت باید دید او به عنوان تنها سخنگویی که سمت دیگری در دولت ندارد و می‌تواند تمرکز اصلی خود را روی این سمت بگذارد، آیا می‌تواند روابط دولت با رسانه‌ها را بهبود ببخشد و التهابات ایجاد شده به خاطر فشارهای داخلی و بین‌المللی و شایعات مختلف پیرامون اقدامات دولت را کنترل کند یا خیر.

جدول زیر اسامی سخنگوهای مختلف دولت‌های جمهوری اسلامی و مدت فعالیت آنها را نشان می‌دهد:

تعداد عکس نام مسئولیت همزمان دولت متبوع (رئیس دولت) آغاز فعالیت پایان فعالیت مدت فعالیت علت پایان فعالیت ۱

عباس امیرانتظام معاون نخست‌وزیر دولت موقت (مهدی بازرگان) بهمن ۱۳۵۷ تیر ۱۳۵۸ ۵ ماه سفارت ایران در سوئد و اسکاندیناوی ۲

سید صادق طباطبایی معاون وزیر کشور دولت موقت (مهدی بازرگان) تیر ۱۳۵۸ آبان ۱۳۵۸ ۴ ماه استعفا و پایان دولت موقت ۳

حسن حبیبی وزیر فرهنگ و آموزش عالی دولت انتقالی (شورای انقلاب) آبان ۱۳۵۸ تیر ۱۳۵۹ ۸ ماه نمایندگی مجلس ۴

بهزاد نبوی وزیر مشاور در امور اجرایی دولت اول (محمدعلی رجایی)، دولت دوم (محمدجواد باهنر)، دولت انتقالی (محمدرضا مهدوی‌کنی) آذر ۱۳۵۹ آذر ۱۳۶۰ یک سال وزارت صنایع سنگین ۵